Jitske Kramer en Dolf Jansen: All Inclusive

Verslag van theatercollege Jitske Kramer en Dolf Jansen
All Inclusive, kennis & comedy

Dolf Jansen verwelkomt de bezoekers, snel, ad rem en grappig, zoals u van hem gewend bent. Hij kondigt Jitske Kramer aan, antropoloog. Dolf Jansen improviseert, Jitske Kramer verzorgt het college. Ondersteund door twee muzikanten.

Het college gaat over inclusie, diversiteit, macht en de dynamiek van verschil.
Hoe kunnen we samen mens zijn? Een wezenlijke vraag. En dan met name met mensen die we niet zo leuk vinden. Samen mensen zijn met mensen die je best leuk vindt, dat valt over het algemeen nog wel te doen. Hoe zijn we samen goede mensen op een wereld waar ook heel veel mensen ideeën hebben die echt heel anders zijn dan die van jou. Dan komen we op het thema diversiteit. En wat is dan inclusie? Diversiteit is omgaan met verschil. We zijn allemaal anders. De kans dat we op dit moment allemaal hetzelfde denken is absoluut nul. Diversiteit is geen vraagstuk, het is er gewoon, dat maakt ons mens. De vraag is: hoe gaan we daar mee om? We zijn allemaal anders en tegelijkertijd zijn we allemaal exact hetzelfde. We zijn namelijk…. mens. Ieder mens, waar ook ter wereld, wil erbij horen, een plek hebben in het geheel. Het geheel kan van jouw vereniging zijn, van het land, van de buurt, van de religie, van je werk. En als je voelt dat je daar geen plek hebt, of geen fijne plek hebt, aan de kant gezet wordt, dan is dat verdrietig en boos makend. En dan worden mensen emotioneel.

Mag ik erbij horen? En op basis waarvan eigenlijk? Wat we ook allemaal willen is: wederkerigheid. De balans van geven en nemen moet een beetje op orde zijn. Geven kan van alles zijn: aandacht, kennis, geld, goederen. Als het niet in balans is, worden we ook boos. En verdrietig, en angstig. We willen ook een bepaalde ordening. We zijn hiërarchische beestjes. Elke groep maakt een hiërarchie, een ranking. In elke groep hebben mensen dingen te zeggen over anderen, dat vinden we best oké, als je maar het gevoel hebt dat de juiste mensen op de juiste plek zitten, dat de hiërarchie klopt.

Ik wil anders, ik wil meer (spoken word met muziek)

Onderscheid, waarheid, vertrouwen, macht, lef, dat is de kapstok van dit theatercollege. Dat zijn tevens de hoofdstukken van mijn boek Jam Cultures, deze avond is geënt op dit boek.
Hoe gaan we om met onderscheid? Hoe gaan we om met verschil? Hoe groot is jouw liefde voor verschil? Kun je bijvoorbeeld liefde opbrengen voor mensen die racistisch zijn? Er zit blijkbaar een grens op, een gradatie. Inclusie gaat juist over de grens, wat gebeurt daar? Dus moeten we culturen creëren met elkaar om daar goed mee om te gaan.

Spoedcursus antropologie

Dan nu een spoedcursus antropologie, waar ik in een paar minuten het vak antropologie samenvat. Mensen vormen culturen, culturen vormen mensen. Culturen komen niet uit de lucht vallen, wij creëren ze samen. Hoe doen we dat? Niets heeft betekenis van zichzelf. Elk gedrag is er gewoon al maakt het uit wat de context is. Als ouder een kind een opvoedkundige tik geven, goed of fout? Het is verboden bij wet, het mag dus niet. En een docent die een leerling een tik in de klas geeft, goed of fout? Dat is nu fout, maar vroeger…. We beslissen op enig moment dat we dat geen goed gedrag meer vinden. Niets heeft betekenis van zichzelf. Elk gedrag is er gewoon. Samen bepalen we wat we goed of fout vinden. Dat verandert in de loop van de tijd. Culturen bewegen. Je moet met elkaar dingen afspreken. Als we iets waardevol vinden, gaan we handelen vanuit die waarden. Het zijn waarden die je in actie moet zetten, dat leidt tot collectief gedrag. Als groep handel je naar wat we waardevol vinden en dan krijg je vanzelf normen. Die normen zijn soms heel expliciet. Dan komen ze in een wetboek. Als je je daar niet aan houdt, ben je af, gevangenis, ontslagen, klaar. En sommige normen zijn niet zo expliciet maar de groep maakt heel duidelijk dat dat wel de bedoeling is. En hier hebben we een heel belangrijk deel van cultuur, de waarden, collectief gedrag, collectieve normen waar we ons aan moeten houden, en dan hebben we een soort verhaal. Dit is waar we in geloven, dit is wat we bedacht hebben, dit is goed. En dan gaan we uiteindelijk de wereld vormgeven, de fysieke werkelijkheid krijgt vorm op basis van dat wat wij belangrijk vinden. Dan gaan we wetten maken, en procedures en gebouwen bouwen, systemen inrichten. Vanuit ons narratief, ons verhaal. En als we merken, het systeem klopt niet, dan moeten we het systeem veranderen. Maar dan verandert het hele verhaal erachter. Een waarde verandert door met elkaar het gesprek aan te gaan, wat vinden wij belangrijk?

Cultuurvorming gaat dus ook altijd over macht. Het leidt tot de vraag: wat vinden we nu normaal en wat niet? Dat is de kernvraag onder cultuurvorming. We hebben overal ter wereld dezelfde vragen die we moeten beantwoorden: Wat is goed leiderschap? Hoe gaan we om met respect? Wat doen we met man/vrouwverschillen? Met jong/oud? Wat doen we met tijd? Met succes? Op al die vragen moeten we antwoord vinden. Culturen zijn de unieke antwoorden op al die vragen. Daaronder zit altijd de vraag: wat is normaal? Wat we normaal vinden, verandert de hele tijd. Cultuur is ook een wapen. Doe je niet wat de norm vindt dan ben je af. Soms via het juridisch systeem en soms door de groepsdruk.

Niets heeft betekenis van zichzelf, we geven er samen betekenis aan. Cultuur vormt zich in interactie en besluitvorming. Interactie gaat over dialoog en goede gesprekken. Interactie gaat over: wie mag er aan tafel zitten om over dingen te praten? Wie mag er over meepraten en wie niet? Dat is een diversiteitsvraagstuk. Besluitvorming gaat over macht. Als je mag meepraten, mag je dan ook meebeslissen? En hoe gaan we dat dan regelen met elkaar zodat we weer verder kunnen, dat is het inclusievraagstuk. We moeten met elkaar een soort verhaal creëren. Maar er is altijd iemand met een ander idee. Zie de vogel op de waslijn, die ondersteboven hangt. Dat is Harry. Tegen Harry zeggen we: doe eens normaal. We hebben de menselijke impuls om dat wat afwijkt in het gareel te krijgen. Maar ik denk dat dat een bakfout van de mens is. Harry is geen mens, Harry is een ander perspectief. Harry denkt wat anders dan de groep. We zijn als mensheid niet zo goed met verschil. Het zit in het ongemak. Wij zijn gek op innovatie en veranderingen, dat begint altijd bij Harry. Iemand die zegt: we kunnen toch ook….. Als dat er niet is, dan stagneren we. We moeten ook ontdekken of Harry briljant is en een fantastisch idee heeft, of dat het onzin is. We moeten daarmee in gesprek. Doen we dat niet, dan gaat het gedoe omhoog en de kwaliteit naar beneden. Vertoon geen saboteergedrag, daarmee saboteer je de kwaliteit van de groep. De groep kan dan niet meer alle perspectieven benutten en dat is wat de groep briljant kan maken.

Ik denk niet dat ik jou ooit begrijpen zal. Het gaat niet om elkaar begrijpen, maar om elkaar zien, elkaar voelen.

De inclusieparadox: wees jezelf en pas je aan. Dat is spanning. Belonging is eigenlijk dat je je niet aan hoeft te passen maar dat je geaccepteerd wordt om wie je bent. Inclusie is: hoe gaan we met elkaar met de grenzen om? Inclusie is meedoen, meepraten, meebeslissen. Wie mag waaraan meedoen. En wanneer je wel wilt meedoen, maar je mag het niet, wat dan? Dan word je boos, dan heb je je plek niet in het geheel.

Dan het prachtig:

Ach kijk nou!

Wat is de waarheid en wat niet? Wie kunnen we vertrouwen en wie niet? Het voorbeeld van een hoofddoek in Iran Het gaat er niet om of je een hoofddoek mag dragen, maar of je het zelf mag beslissen. Een wet die de menselijkheid eruit haalt, is geen menselijke wet. Dat hebben wij ook, kijk naar de toeslagenaffaire.

Je moet met elkaar ook stop kunnen zeggen. Er zijn gedragingen die niet oké zijn. Een kind dat tekent op een muur bijvoorbeeld.

Soms moet je kunnen zeggen:

Dit is niet oké.

Ieder mens is welkom maar niet elk gedrag. Voorbeeld: kaars-scene met Johan Derksen.
Dolf: De positie van de vrouw is nogal veranderd. Vrouwen hebben zich ontwikkeld. Daarmee is ook de positie van de man ten opzichte van de vrouw veranderd. Maar er zijn mannen, die hebben het memo niet ontvangen. En die zeggen: dit moet toch kunnen? Als een man zich fout gedraagt, het enige dat je als man kunt doen is je bek opentrekken, anders verandert er nooit wat.

En om het wat wetenschappelijker te zeggen: Zijn we bereid onze definitie-macht te delen met anderen die ook dingen vinden? Wie definieert wat goed en wat fout is? Wat waar is en wat niet waar is? Waar we geld aan uitgeven en geen geld aan uitgeven. Wie definieert de waarde en uiteindelijk het collectief gedrag, de normen en hoe de fysieke werkelijkheid eruitziet. Als je de definitie-macht hebt, dat is heerlijk. Maar inclusie gaat over: kun je die ook delen? We moeten dus vertrouwen hebben, in die ander, in het contact.

Wankel evenwicht.

Als we contact hebben, dan moeten we met elkaar in gesprek. We hebben vijf universele zorgen in contact, de vijf universele zorgen die elk mens op de wereld heeft.
Dus we hebben onderscheid, waarheid, vertrouwen, maar ook macht en lef. Macht is waar het op vast kan zitten. Macht is het niet zo leuke stukje van diversiteit. Mensen zeggen: uiteindelijk gaat het om kwaliteit, toch? Kwaliteit komt altijd bovendrijven. Niet iedereen met dezelfde kwaliteiten heeft dezelfde kansen. Daar zit vaak de woede. En het ongemak. Het maakt uit hoe jij eruitziet, in hoeverre ik jou geloof. Looks matter. Iemand met heel veel tattoos komt op jou af, het maakt uit. Ranking is er de hele tijd. We zijn elkaar de hele tijd aan het aftasten. Samen maken wij de wereld, maar in de wereld heeft niet iedereen een gelijke stem. Hoe hoger je rank is, hoe gemakkelijker het is je stem te laten gelden. Hoe lager, hoe lastiger. Heel veel uitsluiting ontstaat heel per ongeluk en daar doen we allemaal aan mee. Op feestjes bijvoorbeeld, je staat bij je groepje. Dat is de uitsluiting die ontstaat door te veel insluiting. Dat doen we elke dag.

Wees welkom.

Mandela is een man die in eigen land vroeg, mag ik meedoen, meepraten, meebeslissen? We kennen allemaal dit verhaal. Meer inclusie willen is niet altijd makkelijk en soms zelfs gevaarlijk. Omdat er mensen met privileges zijn die dat moeilijk kunnen delen. Mag iemand bepalen hoe de wereld eruitziet, ook met een andere mening die niet van jou is. En lukt het ons om een gesprek te hebben? Dat vraagt om lef, heel veel lef. Het lef om naar je eigen vooroordelen te kijken en te weten dat ze ook anders kunnen. Want niets heeft betekenis van zichzelf. Welk verhaal vertellen we elkaar door? Hebben we de moed om te veranderen? Communicatie is een rommelig geheel. Vrijheid van meningsuiting is fantastisch, je mag alles zeggen, maar je blijft verantwoordelijk voor wat je zegt.

Niets heeft betekenis van zichzelf, mensen vormen culturen, culturen vormen mensen, dat doen we in interactie, het enige dat we moeten doen is die interactie zo goed mogelijk krijgen. Elkaar bij de lurven pakken en zeggen: laten we krachtig verbinden, liefdevol begrenzen waar dat nodig is en met elkaar luisteren. Een Harry-perspectief verwelkomen, vragen: wie heeft er nog een ander idee én dan gaat het over de besluitvorming.
Wie mag uiteindelijk wat beslissen en dan wordt het eigenlijk ook weer heel makkelijk. Als het hart van de macht het wil, is het met 24 uur geregeld. Dan vragen we ons alleen nog af: waar zit dan die macht? Waar zit jouw macht? Macht van een grote bek, macht van het geld, macht van je netwerk, je relaties, wat doe je met die macht? Dan gaat het alleen nog over lef.

I dare you (instrumentaal).

Een ding nog: het doet ertoe wat jij zegt, wat jij denkt, wat jij doet.